Rijtuigen plan E

SerieB6501-6546C6600-6714CKD6901-6926
Lengte 23.050 mm23.050 mm23.050 mm
Gewicht 45 ton45 ton46 ton
Aantal zitplaatsen48 2e klas72 3e klas32 3e klasse/restauratie
Fabrikant BeijnesWerkspoorBeijnes
Bouwjaar 1955,19561954-19561954-1956

Toen eind jaren veertig van de vorige eeuw vaststond dat de stoomtractie zou worden vervangen door elektrische en dieselelektrische tractie, was daarmede ook duidelijk dat de houten rijtuigen vervangen zouden gaan worden. Deze diende in de komende tien jaar te verdwijnen. Ter vervanging van het houten materieel dienden er een groot aantal getrokken rijtuigen te worden geleverd, bedoeld voor de binnenlandse sneltreinen op lange afstanden. De bestelling van de 186 rijtuigen plan E was een eerste begin tot uitvoering van dit programma.

De bouw van de rijtuigen plan E toont grote verschillen met het binnenlands materieel dat tot dan toe gebruikelijk was. Zo kwam de vouwbalg bij dergelijk binnenlands materieel niet voor en is ook de indeling van het rijtuig is geheel anders. De indeling lijkt meer op die van het elektrische stroomlijnmaterieel uit die tijd. In tegenstelling tot de enige jaren eerder in dienst gestelde rijtuigen plan D, kregen de nieuwe rijtuigen geen gebogen kopwanden maar tot voorbij deze kopschotten recht doorlopende zijwanden.

B6501-6546
De B-rijtuigen hebben twee middenbalkons met dubbele schuifdeuren. Deze buitenschuifdeuren en de vele delen van het interieur zijn van lichtmetaal. Op de beide eindbalkons is een toilet en 1 klapbankje. Op de middenbalkons zijn 4 klapbankjes aangebracht. Tussen de beide balkons zijn vier compartimenten met zijgang aanwezig. De beide eindafdelingen zijn voorzien van middendoorloop. De compartimenten in de tweede klasse zijn afgesloten met dubbele houten schuifdeuren.
De zittingen in de tweede klasse zittingen bestaan uit een veermatras waarop een plaat schuimrubber. Het geheel is overtrokken met blauw trijp. In de compartimenten roken is naast de middenzitplaats een vaste armligger met ingebouwd asbakje aangebracht. Bij de open afdelingen roken zijn in de armleggers aan de zijde van de middendoorloop, asbakjes geplaatst Onder het zijwandtafeltje is een papierbak geplaatst.

tekening_plane_b

1985_0032
Rijtuig plan E 50 84 18-37 237-2 wacht op een nieuwe inzet. Enschede, 2 augustus 1985.

C6600-6714
De C-rijtuigen hebben evenals de B-rijtuigen twee middenbalkons met dubbele schuifdeuren en toiletten op de eindbalkons. De rijtuigen hebben over de gehele lengte een midden doorloop. Hier bestaan de zittingen, rugleuningen en hoofdkussens uit schuimrubber matrassen, overtrokken met blauw generfd kunstleder. Op de beide afgesloten eindbalkons een 2 klapbankjes. Op de middenbalkons zijn 4 van dergelijke bankjes aangebracht.

tekening_plane_c

CKD6901-6926
Het CDK-rijtuig heeft slechts één middenbalkon met dubbele schuifdeuren. Bij deze rijtuigen bevindt zich over de gehele lengte een zijgang, met aan één kopeinde een dienstbalkon met in elke zijwand een enkele afgesloten schuifdeur, uitsluitend bestemd voor treinpersoneel. Hieraan grenzend ligt de keuken. Aan het andere einde van de zijgang is de dienstafdeling voor de hoofdconducteur. Tussen deze dienstafdeling en het middenbalkon ligt de afgesloten bagageruimte met grote dubbele schuifdeuren. De 4 afgesloten reizigerscompartimenten liggen tussen middenbalkon en keuken. Klapbankjes zijn in dit rijtuig niet aanwezig.
De zittingen in de CKD's zijn als die in de B's, maar in plaats van trijp is hier kunstleder gebruikt. In deze rijtuigen is verder de keuken uitgerust met een kolenfornuis, een elektrische koelkast, een ijskast, een aanrecht en een bergruimte voor het servies en bestek.

tekening_plane_ckd

jabonthuis_foto02
Rijtuig CKD6905 staat op het opstelterrein in Utrecht. Het rijtuig is aan een houten coupérijtuig gekoppeld. Utrecht, 21 april 1955.
Foto: J.A. Bonthuis, verzameling J. de Koning

Wijzigingen
Na een aantal jaren bleek de restauratie- en keukenaccommodatie in de BKD-rijtuigen niet meer te voldoen. Vandaar dat men tussen 1960 en 1962 het kolenfornuis door een elektrisch exemplaar ging vervangen, de keukenruimte wat groter maakte en de drie compartimenten voor 8 personen omwerkte tot een grote restauratieruimte met 22 zitplaatsen en vaste opklapbare tafels. Het 4e compartiment werd als pantry bij de keuken getrokken. Hierdoor kon er een groter kolenfornuis worden geplaatst maar ook een elektrische koelkast en ijskast. Deze wijziging werd uitgevoerd in de jaren 1960 t/m 1962. Bij deze verbouwing werden de BKD6901-6926 vernummerd in RD6951-6976. Enige jaren later werd een elektrisch fornuis geplaatst.

Om te kunnen mederijden in treinen met de rijtuigen plan W kregen de B's en RD's in de loop van de zestiger jaren een doorgaande hoofdreservoirleiding. Omdat de rijtuigen plan W deze leidingen hebben, kregen de B6601-6714 geen hoofdreservoirleiding. Deze rijtuigen zouden hiervoor pas in de loop van 1980 in aanmerking komen met de indienststelling van de nieuw bestelde rijtuigen van het type ICR. Bij het samenrijden met deze series mogen de B6601-6714 de doorgaande hoge druk leiding niet onderbreken.

Negen B-rijtuigen plan E zijn eind jaren zeventig op proef uitgerust met een statische omzetter voor de voedig van de batterijen. De apparatuur hier voor is in de toiletruimte aan de schakelbordzijde geplaatst. Het raam en het sanitair zijn daarbij verwijderd. De rijtuigen waren verder herkenbaar door een thyristor-teken dat onder het computernummer was aangebracht. De apparatuur is later weer verwijderd.

1986_0326
Rijtuig 50 84 29-37 288-3 is een van de rijtuigen die voorzien waren van statische omzetters. Onder het computernummer is een thyristor-teken aangebracht. Zwolle, 17 oktober 1986.

Vernummering
Vanwege de Europese klassewijziging in juni 1956 wijzigde de derde klasse rijtuigen in tweede klasse en de tweede klasse in eerste klasse. Hierdoor ontstonden de series A6501-6546, B6600-6714 en BKD6901-6926. Bij een aanpassing van de BKD-rijtuigen in de periode 1960-1962 vervielen de compartimenten ten gunste van een restauratieruimte en werden de BKD-rijtuigen vernummerd in RD6951-6976.
In 1969 vond bij de invoering van de computernummering wederom een vernummering plaats:
- A 6501-6543, 6545, 6546 in 50 84 18-37 201-9 t/m 255-5
- B 6601-6613, 6615-6714 in 50 84 29-37 201-6 t/m 341-0
- RD 6951-6976 in 50 84 87-37 201-5 t/m 232-0
Begin jaren 1970 werden 43 B-rijtuigen geschikt gemaakt voor gebruik in trek-duwtreinen, waarbij tevens 11 rijtuigen in AB-rijtuig werden gewijzigd. Hierdoor ontstonden de series 50 84 39-37 351-7 t/m 363-2 (AB-rijtuigen) en 50 84 29-37 351-9 t/m 388-1 (B-rijtuigen). Om het onderscheidt met de normale rijtuigen duidelijk te maken wer de aanduiding DE op het rijtuig onder het rijtuignummer aangegeven. Doordat de rijtuigen die verbouwd werden in de werkplaats te Haarlem binnen kwamen volgens revisieschema en vervolgens opeenvolgend in volgorde van vertrek werden genummerd, geeft de vernummeringslijst een chaotisch aanzien. Na afloop van deze inzet kregen de rijtuigen hun oude nummer weer terug.
In 1988 werd rijtuig 50 84 29-37 361-8 ingericht als begeleidingsrijtuig en kreeg daarbij het nummer 80 84 978 1 806-8.
In 1988 werden de rijtuigen 50 84 29-37 204-0 en 50 84 29-37 208-1 verbouwd tot verblijfswagen voor de ongevallentrein en kregen de nummers 80 84 978 2 507-1 en 506-3.
In 1990 werden vier RD-rijtuigen (50 84 87-37 206-4, 212-2, 216-3 en 222-1) omgebouwd tot fietsenrijtuigen en vernummerd in 50 84 92-37 008-7, 007-9, 005-3 en 006-1.

jabonthuis_foto06
Tweede klasse rijtuig 6508 staat gekoppeld aan een soortgenoot (links) en een rijtuig van de Wagon Lits (rechts). Maastricht, 2 juni 1955.
Foto: J.A. Bonthuis, verzameling J. de Koning

Levensloop
Na de indienststelling van de rijtuigen plan E vormden zij de basis voor de getrokken binnenlands treinen in de jaren 1960 en 1970. In de jaren 1970 zijn de belangrijkste trajecten: Zandvoort-Maastricht/Heerlen, Amsterdam-Eschede/Duitsland en Amsterdam - Roosendaal/België.
Ten gevolge van het spoorwegongeval bij Harmelen op 8 januari 1962 werden de zwaar beschadigde A6544 en B6614 afgevoerd. De eveneens in deze trein lopende RD6969, werd ook ernstig beschadigd, maar werd bij de firma Jansen te Bergen op Zoom hersteld en kwam in april 1963 weer in dienst.
De 50 84 18-37 226-6, waarvan op 30 november 1971 een eindafdeling door brand ernstig werd beschadigd, kon worden hersteld met een aantal onderdelen van een plan W-rijtuig. Dit rijtuig was bij hetzelfde ongeval onherstelbaar vernield. Enige banken, bagagenetten en ramen met onderdelen van het rijtuig konden worden gebruikt om de 50 84 18-37 226-6 te herstellen. Vooral de schuiframen in plaats van draairamen gaven dit rijtuig, dat in juli 1972 weer in dienst kwam, toch een afwijkend uiterlijk.

2001_0028
Een van de bewaard gebleven rijtuigen plan E bevindt zicht in de collectie van het Nederlands Spoorwegmuseum. Het rijtuig is teruggebracht in de oorspronkelijke uitvoering: blauw zonder reclamebanen of NS-logo en voorzien van het nummer C6703. Nederlands Spoorwegmuseum, 18 februari 2001.

Van april 1970 tot het begin van 1972 werden 43 rijtuigen van de serie 50 84 29-37 201-6 t/m 341-0 geschikt gemaakt voor dienst doen in trek-duwtreinen op baanvakken zonder bovenleiding. Van deze 43 rijtuigen werden 11 B's verbouwd tot AB's door de eindafdeling niet roken à 16 personen in te richten tot rookafdeling eerste klasse met 12 stoelen met verstelbare rugleuningen. De andere eindafdeling à 16 personen is gewijzigd van roken in niet roken. De rijtuigen werden aangepast om elektrisch te kunnen worden verwarmd vanaf een energiewagen, omdat de te gebruiken lokomotieven serie 2200/2300 geen verwarming kunnen geven. Verder moesten de rijtuigen moesten geschikt gemaakt worden voor het rijden in treinschakeling met een lokomotief vóór en achter.

1986_0170
Een trek-duwtrein bestaande uit twee AB- en twee B-rijtuigen plan E bij vertrek uit Zwolle. Vanwege de zomerperiode is er geen energiewagen in de trein aanwezig. Zwolle, 6 augustus 1986.

De jaren 1980 betekenden het einde voor de rijtuigen plan E. Met ingang van 1982 deden de rijtuigen plan E nog wel dienst op de IJssellijn tussen Roosendaal en Zwolle. Het voldoende beschikbaar komen van rijtuigen type ICR maakte het mogelijk dat plan E de treinstellen materieel '54 afloste op deze verbinding.
In de periode van 1984 tot en met 1988 werden de rijtuigen buiten dienst gesteld. Het langste hielden enkele restauratierijtuigen het uit die als fietsenrijtuig in de Intercity-treinen tussen Amsterdam en Maastricht/Heerlen dienstdeden.
Om samen met een meetrijtuig ingezet te worden werd in 1988 plan E-rijtuig 50 84 29-37 361-8 ingericht als begeleidingsrijtuig. Het rijtuig verscheen in een gele outfit zonder logo of opvallende opschriftenen deed onder andere dienst bij de proefnemingen voor de lokomotieven serie 64/6500.

1988_0164
Restauratierijtuig 50 84 29-37 202-3 onderweg in Intercity 842 naar Amsterdam CS. Utrecht Lunetten, augustus 1988.

In maart 1989 werden 6 rijtuigen plan E nagezien en overgeschilderd om dienst te doen bij speciale ritten ter gelegenheid van de festiviteiten rondom NS150. Achter een grote diversiteit aan (stoom)lokomotieven reden de rijtuigen ritten door Nederland.
In 1989 werden twee restauratierijtuigen verbouwd tot verblijfswagen voor de ongevallentrein van Utrecht en Eindhoven. De rijtuigen kregen tijdens een verbouwing een andere indeling met onder andere een commandoruimte, keuken, verblijfsruimte en een was- en kleedruimte. De kleur van het rijtuig werd geel met een groot NS-logo.
In 1990 werden vier restauratie-/bagagerijtuigen omgebouwd tot bagagewagen, ingericht voor het vervoer van fietsen (Df). Hiertoe werd het interieur verwijderd en vervangen door rekken waarin fietsen kunnen worden opgehangen. In de intercity-kleurstelling hebben de fietsenrijtuigen tot in de zomerdienst van 2004 dienst gedaan in de Intercitytreinen tussen Amsterdam en Limburg.
Fietsenrijtuig 92-37 005 maakte eind 2003/begin 2004 nog deel uit van de testtrein voor de BR 189.

1991_0101
Een van de voor de ongevallentrein verbouwde rijtuigen is de 80 84 978 2 506-3. Het rijtuig kreeg daarbij een gele kleur met groot NS-logo. Utrecht CS, 21 april 1991.

Resterende rijtuigen
Van de rijtuigen plan E bestaan nog negen rijtuigen. Het Nederlands Spoorwegmuseum heeft de C6703 en fietsenrijtuig 50 84 92-37 007-9 (CKD6910) in haar collectie. De CKD6904 is te vinden bij de ZLSM. De overige zes bewaard gebleven rijtuigen zijn te vinden bij de de Stichting Historisch Dieselmaterieel (SHD), te weten: C6609, het karkas van rijtuig C6712, CKD6908 en de voormalige fietsenrijtuigen zijn de 50 84 92-37 008-7 (CKD6906) en 50 84 92-37 006-1 (CKD6918). De SHD wil met de deze rijtuigen plan E/L en twee lokomotieven serie 2200/2300 een trek-duwtrein (een zogenaamde 'klompentrein') vormen.

Verder naar nummering en vernummering rijtuigen Plan E.

Bronvermelding:
voor een overzicht van gebruikte bronnen zie de pagina boeken en artikelen

Naar boven ...